Alde Buorren 8 Sexbierum, woning van kapitein Meinert Ysbrands Heremyt, gemeentehuis van Barradeel en haar gevelsteen

Tekst Rene van der Meulen.

Dit is mijn derde en laatste artikel over de gevelstenen van de Alde Buorren van Sexbierum. Het had achteraf in één verhaal geschreven kunnen worden, maar de ene ontdekking heeft de andere in gang gezet.

Het begon voor mij eind 2015 met de herkenning van het wapen van schout bij nacht Hidde Sjoerds de Vries op de wijzerplaat uit 1693 in de Sixtuskerk van Sexbierum.* Bij dit onderzoek heb ik deze Hidde en zijn zwager Meinert Ysbrands Heremyt leren kennen. Beide familie van Tjerk Hiddes, hoge officieren bij de marine en woonachtig in Sexbierum.

In dezelfde periode viel mij een gevelsteen op aan de Hofstraat 5-7 te Franeker, omdat deze mij teveel deed denken aan de beroemde Sexbierumer gevelsteen op de Alde Buorren 3. Omdat uit oude verslagen bleek dat er ooit op de Alde Buorren 8 een gevelsteen heeft gezeten die in zijn omschrijving voldoet aan de gevelsteen van de Hofstraat 5-7 te Franeker, heb ik de stelling verdedigd** dat dit één en dezelfde steen betreft die dus in Franeker is beland.

Beide artikelen hadden inspiratie gegeven om in de krantenarchieven en proclamatieboeken eens gericht te gaan zoeken op vermeldingen van de heren Hidde Sjoerds de Vries en Meinert Ysbrands Heremyt. En ja, ik kon mijn geluk niet op toen bleek dat Hidde Sjoerds de Vries op de locatie van Alde Buorren 3 had gewoond***

Degene die dit alles hebben gevolgd, weten dat ik nog meer zou berichten over Meinert Ysbrands Heremyt. Daarom dit volgende artikel over opnieuw de Alde Buorren 8 te Sexbierum.

 

 

 

 

 

 

 

 

Alde Buorren 8

Begin 19e eeuw kreeg Nederland het Kadaster en op de Kadasterkaart van 1832 is zichtbaar dat waar tegenwoordig één woning staat op de Alde Buorren 8 dit in 1832 twee woningen met erf betrof. De ene (l-vormige) woning (nr. 419) had aan de noordzijde de steeg die wij nog kennen en een klein stukje erf tussen deze woning en de steeg. De andere woning (nr. 417) lag er ten zuiden tegenaan en omheen tot aan het kleine stukje erf van de eerste woning. Nr. 418 betreft een grote tuin.

In datzelfde jaar 1832 verplaatste het bestuur en de secretarie van de gemeente Barradeel zich van Minnertsga naar Sexbierum. De reden daarvoor was dat de gemeente zich wilde zetelen in haar centrum en niet in het uiterste oosten ervan.

De gemeente kocht daarvoor in 1832 en 1837 de beide huizen op de huidige Alde Buorren 8. Ik heb daarvoor de koopakten opgezocht in Tresoar. In 1832 kocht men “eene huisinge met bleekveld en tuintje of erf”. Het huis had drie kamers en een keuken beneden, en boven een kamertje met ruime zolder. Dit betrof de zuidelijkste woning (nr. 417), waarbij in het verlengde een deel van de tuin (nr. 418) erbij was gekocht. De gemeente betaalde voor het geheel 2500 gulden. Op 1 april 1837 kocht de gemeente voor 550 gulden “eene huisinge en erf” op kadastraal nr. 419

Zoals van der Aa in 1840 al over Sexbierum schreef**, is in “1832 een huis in Sexbierum in gebruik gesteld als grietenijhuis (gemeentehuis) en in 1837 daartoe meer geschikt gemaakt”.

De gemeente heeft in 1832 dus het grootste deel van het onroerend goed aangekocht, waaronder de volledige tuin. Het pand was daardoor bereikbaar via de Alde Buorren, maar ook al via de steeg aan de noordkant. Toch heeft men 5 jaar later de woning aan de noordzijde ook gekocht. Ik vermoed vanwege ruimtegebrek.

In de Leeuwarder Courant van 31 maart 1837 staat een advertentie voor de aanbesteding van een nieuwe gevel voor het gemeentehuis. Of dit de eerste woning (nr. 417) betreft, de 1 april 1837 aangekochte naastgelegen woning (nr. 419), of een nieuwe gevel van beide panden samen is onduidelijk.

 

Op de kadasterkaart van 1887 is zichtbaar dat er nog maar één kadastraal perceel is (991) dat bestaat uit de tuin tegen de dorpsvaart en het gebouw. Het gemeentehuis was nagenoeg vierkant geworden.

Ik heb geen spoor van volledige nieuwbouw gevonden. Er hebben ongetwijfeld grote verbouwingen plaatsgevonden, maar ik vermoed dat de huidige woning Alde Buorren 8, voormalig gemeentehuis Barradeel, nog elementen bevat van de beide oorspronkelijke woningen.

Bij de verkoop van het gemeentehuis in 1902 staat het pand op de Alde Buorren 8 omschreven als: “huis met verschillende vertrekken, thans ingericht voor secretarie, raadzaal, burgemeesterkamer, wachtkamer, woning voor de conciërge, ruime gang, put, regenbak enz. Alles kadastraal onder C991 (727 vierkante meter groot, inclusief tuin)”

Uit een krantenartikel uit 1965 blijkt dat het pand op dat moment niet meer één geheel was, maar was opgesplitst in 3 woonruimtes. De meest zuidelijke woonruimte (huisnr. 10) wordt op dat moment geveild voor minder dan 1000 gulden. Het verkeerde in erbarmelijke staat. Deze splitsing verklaart ook dat dit pand vroeger dus de huisnummers 6,8 en 10 vertegenwoordigde en inmiddels al sinds lange tijd weer als één adres wordt gebruikt.

Meinert Ysbrands Heremyt

Meinert is in 1640 gedoopt (geboren) te Harlingen. In 1662 zou hij in Harlingen gehuwd kunnen zijn met ene Bauckjen Lammerts, maar feit is dat deze Harlinger in 1682 in Sexbierum trouwt met de Sexbierumse Marijke Sjoerds. Zij is een zuster van Hidde Sjoerds de Vries en dochter van Sjoerdt Hiddes, oudste broer van admiraal Tjerk Hiddes de Vries.

Ik kan hier melden dat ook dit artikel weer een nieuwe ontdekking aan het licht heeft gebracht. Op het internet werd recent melding gemaakt van het feit dat ene Tjerk Hiddes (zonder toevoeging de Vries) bekend is in de zogeheten “Sonttolregisters”. Dit is bewaard gebleven administratie uit de periode 1497-1857 van de tol die de koning van Denemarken hief over de scheepvaart die voer door de Sont (zeestraat tussen Denemarken en Zweden). Ik heb dit nagezien en niet alleen ene Tjerk Hiddes uit Harlingen gevonden, maar het lijkt erop dat ook zijn oudere broer Sjoerdt Hiddes hierin meerdere keren wordt vermeld als schipper, en ook de vader van Tjerk en Sjoerd genaamd Hidde Sjoerdts. Daarmee zouden alle heren uit de familie dus zeevarend zijn geweest. Dat zou weer nieuwe informatie zijn over de familie de Vries. Dit moet nog eens nader onderzocht worden. Terug naar Meinert en Marijke.

Meinert en Marijke laten in 1682 hun eerste kind in Sexbierum dopen met de naam Hidde. Dit is opvallend, want het eerste kind werd meestal vernoemd naar de vader van de vader. Hadden zij veel te danken aan broer/zwager Hidde?

Meinert Ysbrands Heremyt kom ik in de krantenarchieven niet van 1686 tot 1690*** tegen, maar zelfs van 1683 tot en met 1693****. In de “Oprechte Haerlemsche Courant” komt hij van 1683 tot en met 1690 elke keer voor als schipper/kapitein van het koopvaardijschip De Sint Francisco. Daarna nog 3 jaar lang als kapitein op het Friese oorlogsschip De Brack. Als koopvaardijschipper vaart hij steeds op Cadiz, een Spaanse plaats nabij de Straat van Gibraltar. De schepen die op de Middellandse Zee voeren heetten daarom Straatvaarders en waren van enige kanonnen voorzien.

 

De achternaam Heremyt komt voor het eerst pas in Friesland voor in 1688 en wel voor onze Meinert Ysbrands die met deze achternaam is geregistreerd in de kerk van Sexbierum. In de krantenarchieven is dit dus al in 1683 ****. De naam Heremyt betekent kluizenaar. Ik heb geen idee waarom hij deze naam koos. Zij vader lijkt deze niet gedragen te hebben. De enige naam Heremyt die ik tegenkom nog voordat Meinert deze koos, is van ontdekkingsreiziger en admiraal Jacob Heremyt, beter bekend als Jacques l’Heremite (zie wikipedia). Ik vermoed geen familierelatie, maar misschien was Meinert door hem geïnspireerd. Jacques bevocht de Spanjaarden en Meinert had in zijn tijd te maken met de Engelsen en Fransen.

Het tijdstip van overlijden van Meinert Ysbrands Heremyt blijft een mysterie. Op 29 maart 1695 wordt in de kerk van Sexbierum zijn jongste kind gedoopt met de naam Meinert. Dit is de eerste aanwijzing van zijn overlijden. Op www.allefriezen.nl stond aanvankelijk vermeld dat de dopeling al was overleden. Dit moest natuurlijk een fout zijn en nadat ondergetekende het doopboek bij Tresoar had ingezien, is deze fout hersteld. Er stond namelijk “saliger”, (dood/wijlen).

In het doopboek stond het volgende:

Waar hij begraven is, is ook niet bekend. Misschien is hij op zee gestorven en, in tegenstelling tot admiralen en schouten bij nacht, als kapitein niet teruggehaald. Of misschien was zijn lichaam verloren.

Zijn vrouw huwt in 1697 in Sexbierum opnieuw met een kapitein van de Friese admiraliteit. Beide woonden in Sexbierum en hun grafsteen is nog steeds in de voorkerk aanwezig.

Er resten nu nog twee onderwerpen. De link tussen Meinert en de Alde Buorren 8 en niet te vergeten het onbekende tweede wapen op de wijzerplaat uit 1693 die nog in de Sixtuskerk hangt. Ik begin met het laatste.

Wapen op de wijzerplaat

Doordat het andere wapen op deze wijzerplaat, die van Hidde Sjoerds de Vries, bekend is van zijn rouwbord (Fries Scheepvaartmuseum), kan met 100 % zekerheid worden gesteld dat in de onderste helft van dit onbekende wapen 2 sterren zichtbaar zijn. In de databank van de heraldiek (wapenkunde) van het centraal bureau voor genealogie (zie http://www.heraldischedatabank.nl ) doet mij eigenlijk maar één wapen heel sterk denken aan dit onbekende wapen op de wijzerplaat. Dat is die van de Sexbierumer Eelsma’s. Daarin komen twee sterren en een zilveren roos/bloem voor. Er lijkt hier eveneens sprake van een roos of bloem. Waar de Eelsma’s een typisch Friese halve adelaar in het wapen hadden, lijkt hier bewust gekozen voor de meer Hollandse leeuw.

Opvallend is ook dat Meinert en zijn vrouw in 1694 (een deel van) Eelsma State kopen. In mei 1694 is de eerste proclamatie daarvan.

Misschien was Meinert als strijder voor de Republiek onder de indruk van de Eelsma’s en heeft hij een wapen ontworpen wat hierop lijkt. De Eelsma’s waren in tegenstelling tot de Liauckema’s protestant en niet Spaansgezind en de Sexbierumer en Pietersbierumer Eelsma’s waren beroemd als officieren onder de watergeuzen van de 16e eeuw. De watergeuzen begonnen de strijd voor onafhankelijkheid tegen de Spanjaarden.

Het feit dat Meinert en Hidde zwagers zijn, collega officieren in de koopvaardij en later bij de marine, beide woonachtig in Sexbierum, maakt het wel zeer waarschijnlijk dat dit onbekende wapen van Meinert Ysbrands Heremyt is. Zeker als een jaar later Eelsma State door hem wordt gekocht. Er is echter nog een band tussen Hidde en Meinert die het nog aannemelijker maakt dat zij op het hoogtepunt van hun roem deze wijzerplaat samen hebben geschonken aan de kerk van Sexbierum.

Meinert Ysbrands Heremyt en de Alde Buorren 8 Sexbierum

Uit de proclamatieboeken bleek al dat Hidde Sjoerds de Vries op de locatie van de huidige Alde Buorren 3 had gewoond***. Uit dezelfde proclamatieboeken blijkt dat Meinert Ysbrands Heremyt in 1685 een huis met tuin op de Alde Buorren 8 kocht. Hierbij een samenvatting van de gevonden proclamaties die dat bewijzen:

*In 1685 kopen “Meindert Isbrants Heremijt & Marijcke Siourdts de Vries egtel. (“egtelieden”) tot Sexbierum…huijsinge hovinge (“tuin”)…staande & gelegen in deze dorpe hebbende de gemene (“openbare”) straet ten oosten, Aebe Jeltes ten suijden, de vaert ten westen, Tierck Egberts ten noorden…in coope becomen van Siourdt Harmens vrijgesel tot Harlingen voor de somma van vierhondert guldens”.

*In 1683 kocht “Tierck Egberts Mr Backer tot Sexbierum….huijsinge sguijrhe, en hovinge staende ende gelegen op de oude buijren in de selven dorpe, hebbende Baucke Pieckes ten noorden, de gemene straet ten oosten, Ate Heerts bewoonde huijsinge (“betekent hier huis door Ate Heerts bewoond, dus huur”) ten suijden, de vaert ten westen…alsoo in coop bekomen van Watse Sioerdts ”.

*In 1679 kocht “Baucke Pieckes wonagtige in den dorpe Sexbierum….huijsinge en plaetske staende ende gelegen aldaer hebbende Rienick Piers ten westen, het kerckhoff ten noorden, Watse Sioerdts ten suijden en de straet ten oosten”.

*In 1682 kocht “Aebe Jeltes, Coopman tot Sexbierum…huijsinge en hovinge staende ende gelegen in de buijren van den selven dorpe, hebbende Jan Harmens ten suijden de gemene vaert ten westen, Harm Claesens erven (“erfgenamen”) ten noorden en de gemene straet ten oosten”.

Dat er in het voormalige gemeentehuis op de Alde Buorren 8 dus een gevelsteen zat met daarop een oorlogsschip en het jaartal 1685**, is dus geen toeval meer. 1685 is het jaar waarin Meinert hier een huis koopt. Of dat nu de noordelijkste of zuidelijkste van beide woningen was, welke in 1832 en 1837 door de gemeente werden gekocht, is niet belangrijk.

In 1685 vaart Meinert al minimaal 2 jaar op het koopvaardijschip De Sint Francisco/Franciscus en daarop zal hij nog jaren schipper/kapitein zijn. De Sint Francisco en het koopvaardijschip de Coning Sint Ferdinando zijn beide zogeheten Straatvaarders die beide in dezelfde periode op de Middellandse Zee voeren.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dat de gevelsteen in de Hofstraat 5-7 Franeker zo sterk overeenkomt met de gevelsteen op de Alde Buorren 3 Sexbierum is voor mij dan ook geen toeval meer. De collega’s en zwagers moeten beide stenen hebben geplaatst. Hoe de ene steen in Franeker is beland, blijft onbekend.

Op de website www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl is een foto uit 1980 aanwezig van de Hofstraat in Franeker. Daarop is duidelijk te zien dat er nog géén gevelsteen aanwezig is in de gevel van de Hofstraat 5-7 te Franeker. Ik vermoed dat de steen misschien is teruggegeven aan de gemeente Barradeel, maar dat deze bij de fusie naar Franekeradeel (1984) in de vergetelheid is geraakt en aan een liefhebber uit Franeker is gegeven.

Samengevat:

Uit de vier artikelen samen is mijn conclusie dat:

Er twee voorname officieren van de koopvaardij en admiraliteit in Sexbierum bijna tien jaar tegenover elkaar woonden op de Alde Buorren 3 en 8.

De ene heette kapitein Meinert Ysbrands Heremyt. Hij kocht in 1685 een woning op de Alde Buorren 8 en had een gevelsteen van zijn schip met het jaartal 1685 in zijn gevel. Dit schip moet waarschijnlijk het koopvaardijschip de Sint Francisco voorstellen waarop hij jaren als bevelhebber voer. De gevelsteen is door omstandigheden in de gevel van een woning aan de Hofstraat 5-7 te Franeker beland.

De ander was zijn zwager en collega genaamd schout-bij-nacht Hidde Sjoerds de Vries. Hij was oomzegger van admiraal Tjerk Hiddes de Vries. Hij gaat in 1678 wonen in een huis op de Alde Buorren 3. De gevelsteen in deze woning verwijst naar het koopvaardijschip de Coning Sint Ferdinando waarop hij waarschijnlijk als bevelhebber voer.

Behalve Hidde Sjoerds de Vries kan zeer waarschijnlijk Meinert Ysbrands Heremyt als tweede schenker worden aangewezen voor de wijzerplaat uit 1693 die in de kerk van Sexbierum hangt.

Ik spreek de wens uit dat de gevelsteen in Franeker ooit weer zijn weg naar Sexbierum terugvindt, hoewel de huidige eigenaar er alle plezier van is gegund, omdat hij deze van de ondergang heeft gered en al deze ontdekkingen daarmee in gang heeft gezet.

Tevens zou ik iedereen die over oude foto’s beschikt van Alde Buorren 8 willen vragen deze beschikbaar te stellen aan oudbarradeel.nl. De mooiste foto zou een foto zijn uit de periode tot 1902, waarbij het pand dus nog in gebruik was als gemeentehuis.

R. van der Meulen

3 september 2016

Let op: zonder toestemming van ondergetekende mag dit artikel niet (in gewijzigde vorm) gepubliceerd worden

*artikel www.oudbarradeel.nl “De wijzerplaat in de Sixtuskerk te Sexbierum” (13 december 2015)
**artikel www.oudbarradeel.nl “Verdwenen gevelsteen van Alde Buorren 8 Sexbierum duikt na bijna 200 jaar op in Franeker” (9 januari 2016)
***artikel www.oudbarradeel.nl “Raadsel gevelsteen Alde Buorren 3 Sexbierum opgelost” (3 februari 2016)
****vermeldingen in de Oprechte Haerlemsche Courant (www.kranten.kb.nl):
-“In Cadiz arriveerde uit Sevilla het schip de St. Francisco van schipper Heremijt” (26-06-1683);
– “schipper Heremijt bericht uit Texel dat hij met 7 schepen uit Cadiz is gearriveerd. Van een ander en groter convooi uit Cadiz is alleen schipper Hudde de Vries nog maar binnen” (18-04-1684);
– “In Cadiz arriveerde uit Texel de St. Francisco van Meyndert Heremijt”(16-10-1685);
-“In Cadiz arriveerde het Hollands schip de St. Franciscus van capt Meyndert Hermijt uit Sicilie” (16-03-1686);
-“Uit Cadiz vertrok de St. Franciscus van Meyndert Heremijt” (11-05-1686);
-“Uit Cadiz vertrok de St. Francisco van Meijndert Heremijt” (17-8-1686);
-“Vanuit Cadiz naar Sevilla vertrok ’t Hollandts Schip de St. Francisco van Meijndert Heremijt” (01-04-1687);
-“In Cadiz arriveert de St. Franciscus van Meyndert Heremijt”(20-05-1690);
-“Op Texel arriveerde vanuit Cadiz de St. Franciscus van Meijndert Heremijt” (16-09-1690);
-In een lijst van de oorlogsvloot van de Nederlandse Staat staan opgenomen onder de Friese admiraliteit kapitein Meyndert Heremijt van het schip De Brack met 36 kanonnen en daarbij tevens kapitein Hidde de Vries op het grootste Friese schip de Groot Frisia met 74 kanonnen. (12-07-1691);
-Uit Texel zijn Friese oorlogsschepen vertrokken waaronder De Brak van Capitein Heremyt. (07-06-1692);
-Op Texel arriveerde een convooi uit Londen waaronder het oorlogsschip De Brack van Capiteyn Heremijt met enkele koopvaardijschepen (15-10-1693)