Tekst Rene van der Meulen.
Barra:
De discussie over de herkomst van deze plaatsnamen voert terug op het woordje “barra”. De dorpen werden namelijk in vroeger tijden ook wel Sixtibarra (Sexbierum), Petersbarra (Pietersbierum) en Aesterbarra (Oosterbierum) genoemd. Iedereen is het er wel over eens dat de eerste delen van deze dorpsnamen verwijzen naar respectievelijk de Roomse heiligen Sixtus en Petrus en dat Aester staat voor het oosten, maar wat betekent de term “barra”?
Afbeelding boven een kaart uit de Schotanus Atlas van 1718 in kleur. Hier worden de plaatsnamen nog aangeduid met Petersbierum, Sixbierum terwijl Oosterbierum ook in die tijd al werd geschreven zoals nu.
Op het internet word je al snel verteld dat “barra” in deze plaatsnamen een Oudfries woord is, dat schuur of huis zou betekenen, maar is dat wel zo?
WATERKERING:
Dankzij de website van het “Instituut voor Nederlandse Lexicologie” (www.gtb.inl.nl) kun je de betekenis van 15 eeuwen Nederlandse (en ook Friese) oude woorden opzoeken. “barra” komt niet voor, maar “bara” heeft direct een hit. “Bara” stamt uit de 13e eeuw en betekent waterkering. Dat dit met 1 “r” wordt geschreven is geen bezwaar, want ook deze vorm komt in oude stukken terug.
Afbeelding rechts. Het gemeentewapen van de voormalige gemeente Barradeel.
Wanneer bara waterkering betekent, zou dit mooi passen bij deze oude gemeente die met haar drie dorpen zijn ontstaan dankt aan de kweldervorming van de zee en haar slenken, maar is ook niet het gemeentewapen van Barradeel daarmee heel passend? Die vertoont immers een stuk land met daarop een korenschoof, met door het midden een dijk van houten paalwerk (waterkering!) en tenslotte het water ervoor.
Wij kennen ook het plaatsje Barrahuis vlakbij Wirdum, dat eens aan de Middelzee lag. Het zou toch vreemd zijn als ook dit plaatsje de dubbele betekenis van huis zou hebben? Nee, de betekenis in de zin van “waterkering” lag steeds meer voor de hand. Gelukkig vond ik in een oud boek de bevestiging.
Een Groninger nota bene, dr. R. Westerhoff, heeft ons al in 1865 met zijn boek “Geschiedenis van ons dijkwezen” (blz. 167 t/m 171) uitgelegd dat barra, maar ook “ber” of “bar” of “beer” inderdaad “dijk”, “dam” of “waterkering” betekenen. Met meerdere plaatsen in zowel Groningen als Friesland komt hij met zijn onderbouwing. Het woord “barra” moet volgens hem al voor de 11e eeuw in gebruik zijn geweest.
Westerhoff merkt op dat het Groningse Bierum, in ouder tijden ook wel Berom of Barum genoemd, “dijkheem” betekent en verwijst hiermee met de eerste lettergreep naar dijk en de laatste “um” die we ook in de Bjirmen kennen naar heem. Heem zoals we dat op zijn Fries “hiem” noemen of op zijn Nederlands ook wel als “huis” vertaald wordt. Barrahuis gelegen aan de oude dijk van de Middelzee legt hij daarmee uit als “Dijksterhuis”.
Barradeel betekent wat Westerhoff betreft “dijksterdeel”. De drie dorpen betekenen daarmee met de bekende toevoeging -barra (Sixtibarra, Petersbarra en Aesterbarra) Sixtusdijk, Petersdijk en Oosterdijk. In andere oude vormen (Sixberum, Petersberum, Oosterberum) betekenen deze dorpen dus “Sixtus dijkhuizen”, “Petrus dijkhuizen” en “Ooster dijkhuizen”
Bierum betekent dus meer dan “huizen” zoals tegenwoordig vaak wordt gedacht. De Bjirmen is dus vrij te vertalen als het Dykshiem of de Dykshuzen.
